Δασικές πυρκαγιές-Μια επιστημονική άποψη

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΓΑΒΡΙΗΛ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ
ΔΑΣΟΛΟΓΟΣ - ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ
«Σε λίγο η Αττική δεν θα έχει πια ψηλά δέντρα»

Συνέντευξη στην ΤΑΝΙΑ ΓΕΩΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ

Το «εύφλεκτο υλικό» που άναψε τις φωτιές στην Αττική και όλες τις πυρκαγιές των τελευταίων ετών έχει δημιουργηθεί από τις κοινωνικές συνθήκες και τις πολιτικές επιλογές των προηγούμενων δεκαετιών. Αυτό υποστηρίζει στο ΟΙΚΟ ο διδάκτωρ δασολόγος - ερευνητής, ειδικευμένος στις δασικές πυρκαγιές, κ. Γαβριήλ Ξανθόπουλος.

Για ποιο λόγο καιγόμαστε, και μάλιστα σε τόση έκταση, κάθε καλοκαίρι;
Οι φωτιές είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Κατ' αρχάς, τα μεσογειακά δάση σωρεύουν βιομάζα που, αν με κάποιον τρόπο δεν αφαιρεθεί, θα καταλήξει αργά ή γρήγορα να καεί.

Αυτό γιατί δεν συνέβαινε παλαιότερα;
Ο άνθρωπος παλαιότερα αξιοποιούσε τα προϊόντα του δάσους μειώνοντας τη βιομάζα, έπαιρνε για παράδειγμα καυσόξυλα. Επίσης, ανάμεσα στα δάση υπήρχαν καλλιέργειες και άρα η δασική βλάστηση δεν ήταν ενιαία. Γινόταν μεγαλύτερη διαχείριση των δασών από τη δασική υπηρεσία, που λειτουργούσε κανονικά. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 1950-60, ο πληθυσμός αποχώρησε από την ύπαιθρο. Αλλοι πήγαν προς τις μεγάλες πόλεις -με αποτέλεσμα τη συγκέντρωση πληθυσμού γύρω από την Αθήνα-, άλλοι πήγαν μετανάστες στη Γερμανία, την Αμερική, την Αυστραλία. Ολοι αυτοί άφησαν τα χωράφια τους να δασωθούν, και έτσι σήμερα τα δάση φτάνουν μέχρι τα χωριά. Παλαιότερα, γύρω από το χωριό δεν υπήρχε νεκρό ξύλο, το μάζευαν για να το αξιοποιήσουν. Ακόμη και στις περιοχές όπου υπήρχαν ελαιόδεντρα και αμπέλια, παλαιότερα γινόταν πολύ πιο αποτελεσματικός καθαρισμός κάτω από τα φυτά, ακριβώς για να τα προστατεύσουν από τη φωτιά. Γιατί τότε δεν υπήρχαν αποζημιώσεις. Αυτές είναι οι οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί. Από την άλλη πλευρά, όλοι εμείς που μαζευτήκαμε στις πόλεις τώρα ασφυκτιούμε και θέλουμε να φύγουμε πιο έξω. Ετσι, από τη δεκαετία του 1980 άρχισαν να δημιουργούνται μεικτές ζώνες δασών-οικισμών που είναι εύφλεκτες, γιατί οι ανθρώπινες δραστηριότητες προκαλούν φωτιές και δημιουργούν δυσκολίες στη δασοπυρόσβεση.

H σχέση μας με το δάσος, λοιπόν, έχει αλλάξει...
Κατ' αρχάς, δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι ξέρουμε πια τι είναι δάσος. Σε λίγο, η Αττική δεν θα έχει πλέον δάση, δεν θα υπάρχουν ψηλά δέντρα λόγω της συχνότητας των πυρκαγιών. Θα βλέπουμε μια συστάδα και θα νομίζουμε ότι αυτό είναι δάσος.

Η φύση δεν έχει τη δυνατότητα της αναγέννησης;
Βέβαια. Οι πυρκαγιές είναι αναμενόμενες, αλλά όχι σε τέτοιο μέγεθος. Η δική μας επέμβαση ξανά και ξανά, όχι απαραίτητα από πρόθεση αλλά από άγνοια ή αμέλεια, μπορεί να ακυρώσει τη φύση. Γιατί έχουμε μια ληστρική αντιμετώπιση, δεν απολαμβάνουμε το δάσος. Δεν συνειδητοποιούμε ότι είμαστε και εμείς μέρος της φύσης, αναπνέουμε από τη φύση...

Το πρόβλημα μοιάζει να χειροτερεύει κάθε χρόνο.
Προς το τέλος της δεκαετίας του 1970, έχουμε πραγματικά αύξηση των πυρκαγιών. Χρειάστηκε μια δεκαπενταετία να συσσωρευτεί η βιομάζα και να φανεί το πρόβλημα. Εχουμε την πρώτη μεγάλη φωτιά το 1981 στα βόρεια προάστια, που ήταν σοκ για όλους. Από εκεί και πέρα το πρόβλημα αρχίζει να χειροτερεύει. Το 1981, το 1985 και το 1988 ήταν δύσκολες χρονιές. Στη δεκαετία του 1990, τα αποτελέσματα ήταν, θεωρώ, πολύ καλά για τις συνθήκες που επικρατούσαν· ξηρασία σε συνδυασμό με την απαξίωση της δασικής υπηρεσίας. Το 1998 μεταφέρθηκε η δασοπυρόσβεση στην πυροσβεστική.

Γιατί πιστεύετε ότι συνέβη αυτό;
Ηταν καθαρά πολιτική απόφαση χωρίς να έχει στηριχθεί σε καμία επιστημονική μελέτη. Σύμβουλος της τότε κυβέρνησης ήταν η πυροσβεστική. Οταν χρησιμοποιείς ως σύμβουλο κάποιον που έχει ίδιον όφελος, είναι φυσικό να σε πείσει να κινηθείς υπέρ του.

Ποιo ήταν το όφελος της πυροσβεστικής; Οι πυροσβέστες, που αντιμετωπίζονταν ως ήρωες, τώρα έχουν βρεθεί στο στόχαστρο.
Το ότι απέκτησε 6.000 οργανικές θέσεις σε σχέση με τις 3.000 και πολλαπλάσια χρήματα σε σχέση με αυτά που είχε ποτέ η δασική υπηρεσία και που τώρα διατίθενται για πρόληψη.

Κονδύλια για να κάνουν έργα πρόληψης λαμβάνουν και οι δήμοι.
Πολλά χρήματα, χωρίς να υπάρχει όμως και αξιόπιστος μηχανισμός που να ελέγχει αν αυτά τα χρήματα αξιοποιούνται με τον καλύτερο τρόπο.

Οι δήμοι, πάντως, καταγγέλλουν τη δασική υπηρεσία γιατί δεν τους επιτρέπει να κάνουν παρεμβάσεις δασοπροστασίας, όπως αντιπυρικές ζώνες...
Η δασική υπηρεσία πρέπει να επιβλέπει αυτές τις παρεμβάσεις, αλλά δεν έχει το προσωπικό για να το κάνει. Σε ορισμένες περιπτώσεις, πράγματι οι δήμοι κάνουν τα αναγκαία έργα, άλλες φορές πάλι οι αντιπυρικές ζώνες είναι στην πραγματικότητα δρόμοι που οδηγούν στα αυθαίρετα. Ζητάμε από τη δασική υπηρεσία να φυλάει το δάσος και δεν της δίνουμε τα όπλα για να το κάνει. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Πεντέλη, την ακριβότερη περιοχή Real Estate στην Ελλάδα, υπάρχουν -όπως διάβασα- μόνο έξι δασοφύλακες. Οι άνθρωποι αυτοί πρέπει να φυλάξουν δισεκατομμύρια. Ολο αυτό είναι παραλογισμός και, βέβαια, από αυτό συμπεραίνουμε ότι υπάρχει από αδιαφορία έως και πρόθεση.

Εννοείτε ότι σκοπίμως αφήνονται τα πράγματα έτσι;
Οποιος ήθελε να τα αλλάξει αρκούσε να πει «θέλω είκοσι καλά εκπαιδευμένους δασοφύλακες για την Πεντέλη και έναν ικανό δασάρχη» και να παρέχει πλήρη πολιτική στήριξη. Η δασική υπηρεσία σήμερα καλείται να προστατεύσει τα ελληνικά δάση. Από την άλλη, εξαιτίας των πελατειακών σχέσεων, δεν έχει την πολιτική υποστήριξη και τα μέσα για να το κάνει. Οι δασικοί υπάλληλοι απλώς πηγαινοέρχονται στα δικαστήρια. Η δημιουργική παραγωγική δασοπονία έχει εξαφανιστεί, κάτι που έχει άμεσο αντίκτυπο στις πυρκαγιές. Και έχει φέρει τους δασικούς σε κόντρα με τον κόσμο, γιατί φαίνεται ότι δεν προσφέρουν τίποτε στο κοινωνικό σύνολο.

Πόσο θα βοηθούσαν οι αντιπυρικές ζώνες;
Ενας οικισμός κοντά στο δάσος, για να είναι ασφαλής, πρέπει να περιβάλλεται από δρόμο και αντιπυρική ζώνη. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα εκατό μέτρα γυμνής περιοχής, αλλά μια ζώνη που θα έχει αραιά δέντρα, ελάχιστους θάμνους και καθαρισμένα τα χόρτα. Σε αυτά τα σημεία έχουν νόημα οι καθαρισμοί για τους οποίους ακούμε συνέχεια. Δεν είναι δυνατόν να καθαριστούν όλα τα δάση. Χρειάζονται στοχευμένοι καθαρισμοί για να πετύχουμε το αποτέλεσμα που θέλουμε. Οι οικισμοί αυτοί πρέπει να μην είναι δομημένοι με εύφλεκτα υλικά, να υπάρχει σύστημα αξιόπιστο για νερό την ώρα της φωτιάς, να υπάρχουν τουλάχιστον δύο έξοδοι διαφυγής και οι κάτοικοι να γνωρίζουν τι να κάνουν για να μη βάλουν φωτιά.

Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι η πυροσβεστική δεν μπορεί να τα καταφέρει;
Οι πυροσβέστες δεν μπαίνουν μέσα στο δάσος, δεν είναι αυτή η δουλειά τους· δεν το ξέρουν το δάσος. Ερχονται σαν επισκέπτες για να σβήσουν τη φωτιά. Σήμερα, λέμε δεν κινδυνεύουν σπίτια, οπότε «εντάξει».

Μήπως χρειαζόμαστε περισσότερο προσωπικό και αεροπλάνα;
Η φωτιά δεν σβήνεται με τα αεροπλάνα, τα οποία επεμβαίνουν όταν οι επίγειες δυνάμεις δεν προλάβουν τη φωτιά και εφόσον μπορούν να πετάξουν. Το θέμα δεν είναι αν έχουμε αρκετό προσωπικό, αλλά αν αυτό το προσωπικό είναι καλά εκπαιδευμένο ώστε να μη χάνει δευτερόλεπτο.

Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε;
Ενα σύστημα ισότιμο όπου θα λειτουργούν όλοι οι φορείς μαζί. Εχουμε προτείνει τη δημιουργία ενός δασικού σώματος κοντά στη δασική υπηρεσία που θα προστατεύει την ύπαιθρο και θα κάνει διαχείριση των δασών για την πρόληψη των πυρκαγιών.

Οπως η αγροφυλακή;
Δεν χρειάζονται 10.000 άνθρωποι. Θα πρέπει, όμως, να είναι εκπαιδευμένοι. Σε αυτό το Σώμα θα μπορούσε να ενταχθεί και η αγροφυλακή. Επίσης, χρειάζεται μια αναγεννημένη δασική υπηρεσία που θα ελέγχεται κεντρικά, για να μην υπόκειται στην αυθαιρεσία κάθε περιφερειάρχη. Και, βέβαια, συνεργασία με την πυροσβεστική και τους δήμους που, ωστόσο, θα πρέπει να λειτουργούν με συγκεκριμένα κριτήρια και στο τέλος να γίνεται απολογισμός της δράσης. Πρόκειται δηλαδή για ένα σύστημα πολύ διαφορετικό από αυτό που υιοθετήσαμε από τη Γαλλία, ξεχνώντας ότι πρόκειται για μια -κατά βάση- μη μεσογειακή χώρα. Οπως έχει πει ο Αϊνστάιν, «τα προβλήματα του σήμερα δεν μπορούν να λυθούν με τον ίδιο τρόπο σκέψης που είχαμε όταν τα δημιουργήσαμε».

Πηγή: OΙΚΟ της Καθημερινής,12-9-2009